کلیات
استیضاح در لغت به معنای طلب وضوح کردن، طلب پیدایی، آشکار کردن و خواستن و در اصطلاح به معنای مطالبه توضیح از وزیر مسئول توسط اعضای مجالس قانونگذاری است.
تاریخچه
سابقه تاریخی انجام استیضاح اگرچه به قرون وسطی باز میگردد، اما نمونههای عینی مشخص آن را میتوان در عملکرد اوایل قرن نوزدهم نظام سیاسی انگلیس مشاهده کرد. در نظامهای سیاسی جهان برای جلوگیری از تمرکز قدرت و نیز رعایت جنبههای تخصصی اداره امور جامعه، قدرت حکومت به سه شاخه تقنینی، اجرایی و قضایی تقسیم شدهاست.
البته این سه قوه هم در نظامهای سیاسی پارلمانی و هم در نظامهای سیاسی ریاستی با یکدیگر در ارتباط بوده و قوانین اساسی کشورها چگونگی روابط آنها با هم و نیز سازوکارهای کنترل آنها به وسیله یکدیگر را در نظر گرفتهاند که در عین تفکیک قوا نوعی همکاری یا ارتباط بین قوای سه گانه نیز از طریق تمهیدات حقوقی و سیاسی ایجاد شده تا در عین تمایز قوا کلیت حاکمیت ملی کشور بروز کند.
در نظام سیاسی پارلمانی که ارتباط بیشتری بین دو قوه مقننه و مجریه وجود دارد مجلس و پارلمان که نمایندگان آن از سوی مردم انتخاب میشوند حق دارند کلیه اقدامات و عملکردهای قوه مجریه را زیر نظر بگیرند و از راه طرح سؤال، استیضاح و ایجاد کمیسیونهای تحقیق یا نهادهای نظارتی، چون دیوان محاسبات این قوه را کنترل کنند.
همچنین قوه مقننه حق دارد با صدور رأی عدم اعتماد هیأت وزیران یا یک وزیر را برکنار کند. البته به منظور ایجاد توازن بین دو قوه در نظام پارلمانی، قوه مجریه نیز از طرق مختلف همچون تنظیم و پیشنهاد لوایح قانونی یا حتی انحلال پارلمان، مجلس را کنترل میکند.
در نظام سیاسی ریاستی همچون نظام سیاسی آمریکا نیز قانون اساسی ترتیباتی برای استیضاح مقامات ارشد قوه مجریه از جمله رئیسجمهور و معاونش توسط کنگره در نظر گرفتهاست که در نهایت نیز میتواند به برکناری آنها از قدرت منجر شود.
شرایط استیضاح
استیضاح زمانی است که یک پرونده سیاسی برای وزیر یا وزرا گشوده میشود و در آن نمایندگان استیضاح کننده، وزیر یا وزیران را همراه با مؤاخذه به صحنه سیاسی مجلس فرا میخوانند تا به ایرادات وارده پاسخ گویند و پس از آن، موضوع اعتماد یا عدم اعتماد در مجلس نسبت به وزیر یا وزیران مورد بررسی قرار میگیرد و در خاتمه، با اکثریت آراء نمایندگان، مجلس اتخاذ تصمیم میکند.
در همین راستا وزرا و رئیس جمهور، چون مسؤولیت سنگینی در برابر امور اجرایی و سیاسی جامعه و کشور دارند، باید در نارساییها و کجرویها نیز در مقابل یک قوه ناظر پاسخگو باشند، تا از چهار چوب قانونی خود پا فراتر نبرند. تخطّی وزرا و رییس جمهور از مسئولیتهای فردی و جمعیشان، موجب طرح سؤال یا استیضاح برای آنان میشود.
فرق سئوال با استیضاح
سئوال معمولاً در قبال ابهاماتی که برای نمایندگان مجلس ایجاد شده، مطرح میشود که آنان با دعوت از وزرا یا رئیس جمهور با طرح سؤال ابهامات را از بین میبرند؛ به دنبال آن، موضوع فیصله پیدا میکند. ولی استیضاح در قبال خطاها و تخطّیهای قانونی وزیران یا رئیس جمهور است که به دنبال آن ممکن است موجبات عزل آنها از مقام خودشان فراهم شود.
استیضاح در قانون اساسی
اصل ۸۹ قانون اساسی در این باره میگوید:
الف) نمایندگان مجلس شورای اسلامی میتوانند در مواردی که لازم میدانند هیأت وزیران یا هر یک از وزرا را استیضاح کنند، استیضاح وقتی قابل طرح در مجلس است که با امضای حداقل ده نفر از نمایندگان به مجلس تقدیم شود.
هیأت وزیران یا وزیر مورد استیضاح باید ظرف مدت ده روز پس از طرح آن در مجلس حاضر شود و به آن پاسخ گوید و از مجلس رأی اعتماد بخواهد. در صورت عدم حضور هیأت وزیران یا وزیر برای پاسخ، نمایندگان مزبور درباره استیضاح خود توضیحات لازم را میدهند و در صورتی که مجلس مقتضی بداند اعلام رأی عدم اعتماد خواهد کرد. اگر مجلس رأی اعتماد نداد؛ هیئت وزیران یا وزیر مورد استیضاح عزل میشود.
در هر صورت وزرای مورد استیضاح نمیتوانند در هیأت وزیرانی که بلافاصله بعد از آن تشکیل میشود عضویت پیدا کنند.
ب) در صورتی که حداقل یک سوم از نمایندگان مجلس شورای اسلامی رئیس جمهور را در مقام اجرای وظایف مدیریت قوه مجریه و اداره امور اجرایی کشور مرد استیضاح قرار دهند، رئیس جمهور باید ظرف مدت یکماه پس از طرح آن در مجلس حاضر شود و خصوص مسائل مطرح شده توضیحات کافی بدهد. در صورتی که پس از بیانات نمایندگان به عدم کفایت رئیس جمهور رأی دادند مراتب جهت اجرای بند ده اصل یکصد و دهم به اطلاع مقام رهبری میرسد.
اصل ۸۹ قانون اساسی که در بالا ذکر شد حاوی اکثریت مطالب استیضاح است، ولی در اینجا ذکر ۳ نکته حائز اهمیت است:
موضوع استیضاح
قانون اساسی موضوع استیضاح را محدود نکرده و اختیار آن را به نمایندگان واگذاشته است تا هر موردی را که بتوانند به عنوان استیضاح مطرح کنند، ممکن است موضوعات متعدّد و یا فقط یک مورد باعث استیضاح شود.
اختیاری بودن استیضاح
نمایندگان مجبور و مکلّف نیستند که در هر مورد اشکال و نقض قانون دیدند بلافاصله به طرح استیضاح مبادرت نمایند، ممکن است مصالح مملکت اقتضا کند که با تذکر یا طرح سؤال اشکال را مرتفع سازند و به نقض قانون خاتمه داده شود.
لزوم حضور وزیر مورد استیضاح
در قانون اساسی آمده است: «وزیر یا هیأت وزیران که استیضاح شدهاند باید ظرف ده روز پس از طرح آن در مجلس حاضر شوند و به آن پاسخ گویند.»
این یک تکلیف مقرّر از جانب قانون اساسی است و آنها نمیتوانند پاسخ کتبی تهیه کنند و یا شخص دیگری را به جای خود برای پاسخگویی بفرستند.
جریان مذاکرات پیرامون استیضاح
در ابتدا بیانات استیضاح شدگان استماع میشود که به هر کدام یک زمان معینی اختصاص پیدا میکند. پس از آن رأی اعتماد به شور گذاشته میشود و اگر مجلس رأی عدم اعتماد به وزیر یا هیأت وزیران مورد استیضاح داد آنها عزل میشوند، ولی در مورد رئیس جمهور پس از توضیحات کافی وی، بیانات نمایندگان مخالف و موافق و پاسخ رئیس جمهور، نسبت به کفایت یا عدم کفایت وی اخذ رأی میشود و اگر اکثریت دوسوم کل نمایندگان به عدم کفایت رئیس جمهور رأی دادند، مراتب به رهبری ارجاع شده تا نتیجه قطعی عزل یا ابقاء رئیس جمهور اعلام شود.
استیضاح رئیس جمهور
در صورتی که حداقل یک سوم از نمایندگان مجلس شورای اسلامی رئیسجمهور را در مقام اجرای وظایف مدیریت قوه مجریه و اداره امور اجرایی کشور مورد استیضاح قرار دهند، رئیسجمهور باید ظرف مدت یک ماه پس از طرح آن در مجلس حاضر شود و در خصوص مسائل مطرح شده توضیحات کافی بدهد. در صورتی که پس از بیانات نمایندگان مخالف و موافق و پاسخ رئیسجمهور، اکثریت دو سوم کل نمایندگان به عدم کفایت رئیسجمهور رأی دادند مراتب جهت اجرای بند ده اصل یکصد و دهم به اطلاع مقام رهبری میرسد.
در زمان مراسم تحلیف بایدن؛
دومین استیضاح ترامپ را با تصویب رساند قرار است این...
کد خبر: ۱۰۲۸۳۸۰ تاریخ انتشار : ۱۳۹۹/۱۰/۲۷
کارشناس مسائل بین الملل در تحلیلی به بررسی تاثیرات استیضاح...
کد خبر: ۱۰۲۸۱۱۹ تاریخ انتشار : ۱۳۹۹/۱۰/۲۶
گزیده خبرهای «تابناک جوان» را اینجا بخوانید.
استیضاح بایدن یک روز پس از تحلیف + فیلم تست...
کد خبر: ۱۰۲۸۰۴۴ تاریخ انتشار : ۱۳۹۹/۱۰/۲۶
مرور روزنامههای پنجشنبه ۲۵ دی ماه
آدرس انحرافی التهاب بازار مسکن استیضاح دوم برای ترامپ وصیتنامه...
ماه در حالی چاپ و منتشر شده اند که استیضاح... اش است رای به استیضاح ترامپ باعث شد او نخستین... دوره ریاست جمهوری دو بار استیضاح می شود پیش بینی... من این است که برخلاف بار اول استیضاح ترامپ این...
کد خبر: ۱۰۲۷۹۲۰ تاریخ انتشار : ۱۳۹۹/۱۰/۲۵
تصویب طرح استیضاح خود در مجلس نمایندگان در پیامی ویدئویی... به طرح استیضاح خود در کنگره به کسانی که قصد...
کد خبر: ۱۰۲۷۸۸۵ تاریخ انتشار : ۱۳۹۹/۱۰/۲۵
رهبر جمهوریخواهان سنا:
رهبر جمهوری خواهان سنای آمریکا پس از تصویب استیضاح دونالد... ترامپ در مجلس نمایندگان گفت محکمه این استیضاح تا پس...
کد خبر: ۱۰۲۷۸۶۶ تاریخ انتشار : ۱۳۹۹/۱۰/۲۵
همزمان با برگزاری جلسه استیضاح ترامپ در مجلس نمایندگان آمریکا...
رئیس جمهور آمریکا در بیانیه ای همزمان با بررسی استیضاح... تر جلسه رایزنی درباره استیضاح « دونالد ترامپ» رئیس جمهور... در صورتی که استیضاح ترامپ به تصویب کنگره برسد او... بار در دوران ریاست جمهوری اش استیضاح می شود اعضای...
کد خبر: ۱۰۲۷۸۵۴ تاریخ انتشار : ۱۳۹۹/۱۰/۲۵
مجلس نمایندگان آمریکا طرح استیضاح مجدد رئیس جمهور این کشور... دو بار استیضاح می شود ...
بامداد پنجشنبه طرح استیضاح « دونالد ترامپ» رئیس جمهور این... طرح استیضاح مجدد ترامپ را تصویب کردند در میان رأی... دهندگان مثبت به طرح استیضاح ترامپ ۱۰ نماینده جمهوری خواه... دومین بار در زمان حضورش در کاخ سفید استیضاح می...
کد خبر: ۱۰۲۷۸۵۰ تاریخ انتشار : ۱۳۹۹/۱۰/۲۵
تلویزیون نظاره گر استیضاح خود باشد ...
در بحبوحه برگزاری جلسه استیضاح وی خبر دادند و گزارش... برگزاری جلسه استیضاح برنامه ای ندارد و نمایندگان این کشور... برای دفعه دوم در یک سال گذشته درحال استیضاح او... مراسم استیضاح را از تلویزیون نظاره گر باشد اعضای مجلس...
کد خبر: ۱۰۲۷۸۲۵ تاریخ انتشار : ۱۳۹۹/۱۰/۲۴
مجلس نمایندگان آمریکا با تصویب روند استیضاح دونالد ترامپ و... پیشبرد آن برای بحث نهایی مرحله پایانی برای دومین استیضاح...
چهارشنبه مجلس نمایندگان آمریکا که طرح استیضاح دونالد ترامپ در... مقررات» حاکم بر این استیضاح بحث شد این بحث به... آن قطعنامه پیشنهادی دموکرات ها برای استیضاح ترامپ به اتهام... مدت ۲ ساعت به اظهار نظر درباره این استیضاح خواهند...
کد خبر: ۱۰۲۷۸۱۷ تاریخ انتشار : ۱۳۹۹/۱۰/۲۴
مخالفان استیضاح رئیس جمهوری آمریکا بر این عقیده هستند که...
به گزارش تابناک به نقل از ایرنا استیضاح دونالد ترامپ... استیضاح « تحریک برای شورش» است که پس از یورش... آمریکا حداقل ۱۲۰ عضو جمهوری خواه مخالفت کردند برای استیضاح... یکی از آن ها است که معتقد است "استیضاح سریع"...
کد خبر: ۱۰۲۷۸۰۵ تاریخ انتشار : ۱۳۹۹/۱۰/۲۴
هرگونه تلاش برای استیضاحش هشدار داد ...
برای استیضاحش هشدار داد وی که در مسیر سوال شدن... برای پیش برد استیضاح جدید علیه خود هشدار داد که... قدرت برکنار نکند دموکرات های کنگره استیضاح رئیس جمهور آمریکا... را پیش خواهند برد در صورتیکه طرح استیضاح ترامپ پیش...
کد خبر: ۱۰۲۷۵۱۷ تاریخ انتشار : ۱۳۹۹/۱۰/۲۳
نمایندگان آمریکا بامداد امروز دوشنبه استیضاح رئیس جمهور آمریکا را...
کد خبر: ۱۰۲۷۳۱۶ تاریخ انتشار : ۱۳۹۹/۱۰/۲۲
کد خبر: ۱۰۲۷۱۱۹ تاریخ انتشار : ۱۳۹۹/۱۰/۲۱
از دلایل استیضاح وزیر اقتصاد با ۱۰۲ امضاء مجلسی ها...
کد خبر: ۱۰۲۷۰۷۱ تاریخ انتشار : ۱۳۹۹/۱۰/۲۱
جمهور فعلی آمریکا در حال تعیین وکلای خود برای استیضاح...
آمریکا در حال تعیین وکلای خود برای استیضاح احتمالی است... وکیل برای دفاع از وی در جلسه احتمالی استیضاح است... اصلی ترامپ برای دفاع از وی در جلسه استیضاح احتمالی... اکنون به عنوان وکیل مدافع ترامپ در جلسه استیضاح تقریباً...
کد خبر: ۱۰۲۶۹۳۲ تاریخ انتشار : ۱۳۹۹/۱۰/۲۱
لایحه استیضاح دونالد ترامپ در روز دوشنبه خبر داد ...
دموکرات کنگره در تدوین متن لایحه استیضاح ترامپ نقش دارند... مجلس هستند که متن لایحه استیضاح ترامپ را تهیه کرده... به موجب آنها سزاوار استیضاح شناخته شده « تشویق آگاهانه... است که کنگره آمریکا لایحه استیضاح دونالد ترامپ را تهیه...
کد خبر: ۱۰۲۶۷۲۴ تاریخ انتشار : ۱۳۹۹/۱۰/۲۰
رئیس جمهوری منتخب آمریکا تصمیم گیری درباره استیضاح ترامپ را...
ها آمریکا تحت آسیب قرار گرفته اند استیضاح ترامپ رئیس... جمهوری منتخب آمریکا درباره اینکه آیا از استیضاح دونالد ترامپ... بر احیای اقتصاد است ادامه داد اگر کنگره بخواهد استیضاح...
کد خبر: ۱۰۲۶۶۸۳ تاریخ انتشار : ۱۳۹۹/۱۰/۲۰
مشاوران کاخ سفید:
متمم ۲۵ قانون اساسی یا استیضاح وی است طبق متمم...
کد خبر: ۱۰۲۶۶۷۰ تاریخ انتشار : ۱۳۹۹/۱۰/۲۰
حزب از استیضاح ترامپ حمایت نمی کند ...
گفت که حزب وی از استیضاح « دونالد ترامپ» رئیس... در توییتر منتشر کرد نوشت « استیضاح رئیس جمهوری که... دوباره به فکر استیضاح وی انداخته است « کاترین کلارک»... تصویب طرح استیضاح ترامپ در نیمه هفته آینده برگزار خواهد...
کد خبر: ۱۰۲۶۶۶۷ تاریخ انتشار : ۱۳۹۹/۱۰/۲۰